مقدمه:

یكی از موضوعاتی كه رهبر حكیم و فرزانه انقلاب اسلامی ، حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) همواره به ویژه طی چند ماه اخیر در بیشتر فرما یشاتشان به طور جدی بر آن تاكید داشته اند ،مفهوم »بصیرت »و ضرورت برخورداری و بهره مندی از آن به عنوان »تنها راه برای گمراه نشدن در گردو غبار ایجاد شده بر اثر فتنه » است.

با بررسی اجمالی حوادث و مشاهده فراز و فرود های تاریخ اسلام از دوران پیامبر اعظم (ص) و ائمه معصومین (ع) تا انقلاب اسلامی و دوران حاضر ،آنچه بیش از هر عاملی در رسیدن یا نرسیدن به پیروزی و موفقیت تاثیر داشته، میزان بهره مندی و برخورداری مردم و نخبگان از »بصیرت« بوده است . به این معنی كه در هر برهه ای كه مردم و نخبگان جامعه از بصیرت بهره برده اند ، راه درست انتخاب شده و امور به نحو احسن پیش رفته است و برعكس در مواقعی كه مردم بدون بصیرت عمل كرده اند، هم خودشان و هم جامعه را با مشكلاتی روبرو كرده اند.

به جرات می توان گفت دلیل همه انحرافات سیاسی و اعتقادی كه تاكنون امت ها با آن روبرو بوده اند و بعضا به نابودی و انحطاط آنان نیز منجر شده، رفتارها ، تصمیم گیریها و موضع گیریهای بدون بصیرت بوده است .

در این نوشتار تلاش می شود درباره مفهوم بصیرت ، موانع و راه های كسب آن ،بصیرت به عنوان قدرت پرواز انسانها و جوامع بشری از مشكلات و انحطاطات و همچنین بصیرت از نگاه رهبر معظم انقلاب مواردی را یادآوری كنیم .

مفهوم بصیرت

بصیرت دانایی صرف نیست بلكه دانایی همراه با باور وایمان است از این رو موجب هدایت و حركت است در حالیكه علم همواره مقرون باور قلبی نبوده و در نتیجه لزوما مایه عمل به مقتضاتش نیست.

به عنوان نمونه خیلی از مردم می دانند سیگار برای انسان زیان بار است ولی به دلیل اینكه به مضرات آن باور ندارند واز آن استفاده می كنند حتی برخی پزشكان به انواع مواد مخدر معتاد می باشندتقریبا هر انسان الهی می داند روزی این جهان را ترك وبه عالم برزخ و حساب سفر خواهد كردو آنجا

یك یك اعمالش مورد ارزیابی قرار گرفته و جزا و پاداش به آن تعلق می گیرد اما از آنجایی كه این بینش د ر بسیاری از مردم از ساحت ذهن به ساحت قلب رسوخ نكرده و به ایمان باطنی تبدیل نگردیده موجب تقوی و پرهیزگاری نمی شود ولی علم مقرون با اعتقاد قلبی مایه حركت و عمل می گردد واز این روست كه بصیرت موجب هدایت بوده انسان را از غفلت بیدار می كند انسان بصیر به كمك این قوه از خطر گمراهی و فریب خوردن در امور و موضعگیری غافلانه و حساب نشده در امان است بصیرت مانند سپری است كه در هنگام فتنه هاومواقف خطرناك انسان را مصون و محفوظ نگه می دارد.شاید از این روست كه زره و لباس محافظ جنگی را بصیرت نامیده اند چون انسان را از شمشیرها و ضربه های نابهنگام و غافلانه حفظ می كند.

ناگفته نماند از لوازم بصیرت زیركی و فطانت است زیرا وقتی آدمی به روشنی از جوانب مسائل پیش رویش اطلاع داشته باشد نقطه ابهامی برایش باقی نمی ماند تامانع برخورد صحیح با آن شود.بنابراین با درایت و زیركی بیشتر وارد عمل خواهد شد.

به علاوه انسان بصیر به دلیل برخورد عمیق و نگاه ژرف به مسائل از حوادث گذشته و حال برای آینده عبرت خواهد گرفت لذا لغویین بصیرت را گاه به لوازمش یعنی زیركی و عبرت ترجمه كرده اند.

بنابراین منظور از اجتماع بصیر اجتماعی است كه علاوه بر چشم سر چشم دلش نیز بینا باشد گره های كور مشكلات خود را پیدا كرده و راه گشودن آن را می داند دوستان و دشمنان خود را می شناسدبه ضعف های خویش آشنا و راه در مانش را می داند جریانهای سیاسی و فرهنگ ساز و ارتباط آنان را با ارباب دین و دنیا می شناسد رابطه

زر و زور وتزویر را درك می كند.نسبت به علائم نفاق و صداقت و عناد شناخت كامل دارد.در مقابل اگر جامعه ای دردهای خود را نشناسد و راه درمانش را نداند و نسبت به شرچشمه های هدایت و انحراف خود بیگانه باشد معیار روشنی برای اقبال و ادبار به شخصیت ها و یا امواج فكری و فرهنگی حاكم بر محیط خود نداشته باشد بی دلیل روزی از یك شعار حمایت و بی حساب فردای آن روز با آن مخالفت كند چنین جامعه ای فاقد بصیرت و نابیناست كما اینكه جامعه عصر حاكمیت امیر مومنان (ع) به این بلا مبتلا بود بطوری كه حضرت در وصف آنها فرمودند:عمی ذو ابصار شما چشم دارید اما كورید.

آری جامعه بدون بصیرت كور است و همچون كوران اعمال متناقض از خود نشان می دهد گاه كاهی را به كوهی بخشیده و گاهی كوهی را به كاهی نمی بخشد هرگز قابل اعتماد نیست در حساسترین لحظات بخاطر عدم درك موقعیت خود پیشوای بصیرش را تنها می گذارد وجودشان كالعدم و حیاتشان مساوی مماتشان و حضورشان در كنار پیشوای بیدار عدم حضور است از این رو امیر مومنان در وصف شان فرمود::الشاهده ابدانهم الغائبه عنهم عقولهم بدنهایشان حاضر ولی عقلهایشان غائب است.

آنان بدلیل كوردلی و ناتوانی در تحلیل مسائل و شناخت حق وباطل از روی هواهای خود حكم می كنند و از آنجا كه هواهای نفسانی به تعداد افراد جامعه متفاوت بوده و در زمانهای مختلف تغییر می كنند چنین جامعه ای ثبات خود را

از دست می دهد هر دسته ای خواسته ای متفاوت با دیگران دارد و هر روز چیزی غیر از مطلوب دیروز می طلبد یك روز عده ای خواهان جنگ با دشمن و روز دیگر عده ای دیگر خواهان صلح و روز سوم هر دو از خواسته خود دست بر می دارند.بنابراین مشكل عدم بصیرت از مشكلات خطر آفرین است كه روند اصلاح جامعه را متوقف می كند به طوری كه اگر برترین رهبران عالم هم در راس چنین جامعه ای قرار گیرند از رفتار متناقض و كردار حیرت انگیز مردم زمین گیر می شوند كما اینكه حضرت در مورد مردم زمان حكومتش فرمودند::المختلفه اهواوهم المبتلی بهم امراوهم امیالشان متفاوت و زمامدارانشان به بلای آنها گرفتارند.

موانع كسب بصیرت

برخی از امور و گرایش ها در وجود انسان مانع از بصیرت یافتن وی می گردد بگونه ایكه با وجود یقین به حقانیت موضوعی ، آن را نادیده گرفته و چشم بصیرت خود را نسبت به آن فرو می بندد كه در اینجا به دو مورد اشاره می كنیم :

1- دلبستگی به دنیا :

حضرت علی علیه السلام در این خصوص می فرماید : انّ الدّنیا دار محن، و محلّ فتن، من ساعاها فاتته، و من قعد عنها و اتته، و من ابصر الیها اعمته...

بدرستی كه دنیا خانه محنتهاست، و جایگاه فتنه هاست، كسی كه طلب كند آن را هلاكش كند؛ و كسی كه به دنبالش نباشد را ، با او بنیكوئی همراهی كند ؛ و هر كه نظر كند بسوی آن ، كور گرداند او را ( چشم بصیرت را از او می گیرد)....(شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحكم ج 2 ص 637 )

نمونه های تاریخی این گروه از افراد نیز همچون «عمر سعد» ها كه به خاطر دلبستگی دنیا، چشم بصیرت خود را كور كردند و به مبارزه با حق پرداختند كم نیستند .

مقام معظم رهبری در این خصوص در توصیه ای به جوانان عزیز بیسجیان عزیز هر جای كشور كه هستید این بصیرت را روز به روز زیاد كنید. نگذارید بعضی از نیازهای مادی و مسائل كوچك ، جلوی بصیرت ها را بگیرد . (دیدار فرماندهان بسیج سراسر كشور27/8/71)

2- گرفتار شدن به شهوات و لذت ها

امیرالمومنین علی علیه السلام در این باره می فرماید : ذا أبصرت العین الشّهوه عم ی القلب عن العاق به (137/ 3).هرگاه چشم ظاهری ، شهوت را ببیند چشم دل انسان نسبت به عاقبت كار كور گردد . (تصنیف غرر الحكم و درر الكلم ص305 )

لذا می بینیم مقام معظم رهبری در سخنرانی های مكرر خود نسبت به تهاجم فرهنگی هشدار داده و در یكی از این سخنرانی ها فرموده اند : سیاست امروز سیاست اندلسی كردن ایران است (مقام معظم رهبری، 6 فروردین 1381) چراكه وقتی جامعه ای مشغول و گرفتار شهوات شد دیگر بصیرت خور را نسبت به مسائل پیرامونی

از دست می دهد و همچون اندلس ممكن است كشور را تقدیم كفار نماید .

راه های عملی كسب بصیرت

در این خصوص نیز در روایات ما راهكارهای متعددی مطرح گردیده كه به برخی از آنها اشاره می نمائیم :

1- شناخت حقیقت ولایت و ولی امر زمانه خود:

شناخت ولی امر زمان در اسلام از چنان جایگاهی برخوردار است كه بنا به فرموده رسول گرامی خدا صل الله علیه و آله اگر كسی بمیرد و امام زمان خود را نشناسد همانند كسی است كه به مرگ جاهلیت قبل از اسلام مرده است (البحار 23/ 94 الغدیر 10/ 360 اثبات الهداه 1/ 126 تفسیر ابی الفتوح 1/ 508 - الحكم الزاهره با ترجمه انصاری ص 108)

لذا شناخت خود ولی امر مسلمین در این زمان راهكار اصلی و مهمی است كه می تواند انسان را به بصیرت برساند شناخت همانگونه كه حضرت علی علیه السلام در سخنانی خطاب به دو تن از یاران خود در این باره می فرماید :ف نّه لا یبلغ أحأ م ن ش یعت نا حدّ ال است بصار حتّی یعر فن ی ب النّوران یّه ف ذا عرفن ی ب ها كان مستبص راً بال غاً كام لًا... (بحار الأنوار ج 26 ص 7 )

هیچ كس از شیعیان به بصیرت نمی رسند مگر اینكه با شناخت من به نورانیت برسند پس هنگامی كه مرا به این مقام شناختنند بطور تمام و كمال بصیرت یافته اند .....

در اینجا لازم به ذكر است كه بر اساس مبانی اعتقادی شیعه هر كسی لیاقت قرار گرفتن در رأس حكومت را ندارد ، بلكه آن كسی شایستگی قرار گرفتن در راس حكومت را دارد كه بدون انگیزه های فردی و دنیایی و با پشتوانه الهی در مسیر پیاده نمودن احكام خدا قدم بردارد لذا این مسئولیت در مرتبه اول بر عهده پیامبران ، سپس

ائمه اطهار(علیهم السلام ) و در دوران غیبت بر عهده ولی فقیه گذاشته شده است .

2- داشتن فكر و اندیشه و تجزیه تحلیل مسائل

از دیگر اموریكه انسان را به بصیرت سوق می دهد اندیشه و تجزیه و تحلیل جریانات سیاسی و اجتماعی می باشد .

علی علیه السلام در این باره می فرماید : أفك ر تستبص ر. فكر كن تا بصیرت یابی. لا بص یره ل من لا ف كر له. نیست بصیرتی از برای كسی كه نباشد فكری از برای او. (تصنیف غرر الحكم و درر الكلم ص : 57)

البته برای رسیدن به تحلیل صحیح نسبت به جریانات بخصوص جریانات سیاسی باید مواد اصلی آن كه اخبار صحیح می باشد را از مجاری صحیح كسب نموده سپس نسبت به آنها فكر و تجزیه و تحلیل نمود .

3-دوراندیشی در امور

از دیگر اموریكه موجب بصیرت یافتن انسان می شود آینده نگری و تدبیر در مسائل و جریانات می باشد حضرت علی علیه السلام فرموده اند : من استقبل الأمور أبصر (تصنیف غرر الحكم و درر الكلم ص : 57) هر كه از قبل پیش بینی كند و به پیشواز كارها برود (نسبت به امور دور اندیشی كند) بینا گردد .

4- پیروی از عالمان وارسته

امام محمد باقر علیه السلام در وصف علماء ربانی می فرماید : قال محمّد بن عل یّ الباق ر ع ... العال م معه شمعهأ تز یل ظلمه الجهل و الحیره فكلّ من أضاءت له فخرج ب ها م ن حیره أو نجا ب ها م ن جهل .... (الحتجاج علی أهل اللجاج ج 1 ص17 )

عالم مانند كسی است كه به همراه خود شمعی دارد كه بوسیله آن ظلمت جهل و حیرت از بین می رود و هر كس كه به نور آن روشنی یافت پس از حیرت خارج شده و از جهل نجات می یابد

5- رعایت ایمان و تقوای الهی

یكی دیگر از راهكارهای عملی جهت دست یابی به بصیرت رعایت تقوای الهی می باشد چرا كه خداوند متعال می فرماید :«ان تتقوا الله یجعل لكم فرقانا؛ اگر تقوا بورزید خداوند قوه تشخیص و جداسازی حق از باطل به شما عنایت می كند» (انفال، آیه 29). پرهیزگاری و انجام واجبات و پرهیز و دوری از محرمات، به انسان نورانیت و روشن بینی درونی می بخشد به گونه ای كه انسان در پرتو آن می تواند حق و باطل را از هم تشخیص دهد و به راحتی وسوسه های شیطانی را بشناسد و خود را از دام آن رهایی بخشد و قرآن كریم در این باره می فرماید: «ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذكروا فاذاهم مبصرون؛ پرهیزگاران هنگامی كه شیطانی پیرامون حریم آنها گردش كند متوجه می گردند و بیدار و بصیر می باشند»

6- عبرت گرفتن از مسائل گوناگون

اگر كسی بطور دائم از آنچه كه پیرامونش می گذرد و یا در گذشته به وقوع پیوسته به دیده عبرت نگاه كند به راحتی می تواند به نتیجه جریانات واقف شده و با بصیرتی كه پیدا می كند از گرفتار شدن از هلاكت نجات پیدا كند .

حضرت علی علیه السلام در این خصوص فرموده اند : ف ی كلّ اعت بار است بصاأ (تصنیف غرر الحكم و درر الكلم ص 472 ) در هر عبرت گرفتنی بصیرتی است.و در بیان دیگری این امر را منوت به دوام عبرت گرفتن دانسته اند و بیان دشته اند : دوام ال اعت بار یؤدّ ی لی ال است بصار (تصنیف غرر الحكم و درر الكلم ص 472 )

7- ذكر و یاد الهی

از دیگر راههای رسیدن به بصیرت ذكر و یاد الهی می باشد حضرت علی علیه السلام فرموده اند: من ذكر اللّه استبصر (تصنیف غرر الحكم و درر الكلم ص : 189) یعنی هر كه یاد كند خدا را بصیرت یابد

8-پیمودن مسیر اهل بصیرت

به عنوان نمونه یكی از ویژگی های برجسته یاران امام حسین علیه السلام در جریان عاشورا بصیرت می باشد

امـام صـادق (ع) دربـاره حضرت عباس (ع) با تعبیر (نافذ البصیره)یاد می كند كه گویای عـمـق شـنـاخـت آن شـهـیـد اسـت (كـان عـمّنـا العـبـّاس بـن عـل ی نـافـ ذ البـصـیـره صـلب الا یمان ). ]اعیان الشیعه، ج 7، ص 430[ در زیارتنامه حضرت عباس (ع) نیز می خوانیم:

(و انّك مـضـیـت عـلی بـصیره م ن امر ك مقتد یاً ب الصّال حین) ]مفاتیح الجنان، زیارت حضرت عباس (ع)، ص 435[ كه شهادت او را از روی بـصـیـرت و بـراساس اقتدا به صالحان برشمرده است، نیز می خوانیم: خدا را گواه می گـیـرم كـه تـو هـمـان راهـی را رفـتـی كـه شـهـدای بـدر و دیـگـر مـجـاهـدان راه خـدا پیمودند. (همان) .

در زیارتنامه حضرت مسلم بن عقیل نیز بر همین بصیرت در مبارزه و شهادت و پیمودن راه شهدای بـدر و مـجـاهـدان اسـلام و اقـتـدا بـه صـالحان و پیروی از انبیا تأكید شده است، با تعبیراتی همچون: (اشهد انّك مضیت علی ما مضی علیه البدر یّون المجاه دون... و انّك قد مضیت علی بصیره م ن امر ك مقتد یاً ب الصّال حی ن و متّب عاً ل لنّب یّین) ]همان، زیارت مسلم بن عقیل، ص 403[ .

بنا براین ما نیز می توانیم با مطالعه زندگی اینگونه افراد ، ویژگی هایی كه موجب شد تا به این صفت متصف شوند را پیدا كرده و با الگو قرار دادن رفتار آنها ما نیز در زمره اهل بصیرت قرار بگیریم .

راه دست یابی به بصیرت

چنان كه گفته شد برای دست یابی به بصیرتی چنین تاثیرگذار درشخص و جامعه ورفتارهای فردی و اجتماعی، می بایست ابزارهای درست و مناسبی چون چشم و گوش و مانند آن را داشت، چنان كه لازم است از قلبی سالم و سلیم بهره مند بود؛ زیرا اگر قلب آدمی، بیمار و دارای پرده هائی از شقاوت و قساوت و جهل و بی تقوایی باشد، هرگز نمی توان از این قلب، امید بصیرت و روشنگری داشت.

انسان برای این كه به بصیرت و روشنگری واقعی برسد می بایست با مهار نفس خود هرگونه پلشتی ها را از خود بزاید و تقوای فطری را پاس دارد. هنگامی كه تقوای فطری كه مقتضی پرهیز از هر پلشتی و پلیدی چون دروغگویی و

پیمان شكنی و مانند آن است، در انسانی وجود داشته باشد، آن گاه است كه هدایت الهی از طریق وحی و الهام در وی تأثیرگذار خواهد بود و اهل ایمان به خدا و پیامبر(ص) و قرآن می شود و درهای بصیرت بر روی وی گشوده می شود و چشم و دلش به گونه ای دیگر به مسایل می نگرد و تحلیل و تبیین كرده و توصیه هایی را صادر می كند.

از نظر قرآن بصیرت و روشنگری، بینش و نگرش درست و صحیحی است كه آدمی با این امور می تواند آن را به دست آورد؛ بنابراین كسانی كه به وسیله اعضا و جوارح خویش تنها در اندیشه پاسخ گویی به خواسته های نفسانی هستند و یا پلشتی ها و پلیدی ها برای آنان معنا و مفهومی ندارد، نمی توانند به بصیرتی دست یابند كه حقایق را بر آنان منكشف سازد و آنان را نسبت به كار درست از نادرست آگاه و هوشیار كند و قدرت تشخیص شان را افزایش دهد و در نهایت از كار نادرست باز دارد.

خداوند در آیه 203 سوره اعراف به ایمان به عنوان مهم ترین عامل دست یابی انسان به قدرت تشخیص حق از باطل و درست از نادرست یعنی بصیرت اشاره می كند و در ادامه در آیه 201 همین سوره تقوا را از مهم ترین عوامل تحقق بخش بصیرت و روشن دلی در آدمی برمی شمارد.

البته هرگز نمی توان نقش بینش را در نگرش ها و افكار و اندیشه های آدمی نادیده گرفت. از این رو خداوند پس از ایمان كه امری بینشی و نگرشی است به مسئله شناخت نسبت به آخرت و ایمان به آن در تحقق بصیرت آدمی اشاره می كند و دنیاگریزی و آخرت گرایی در افراد را عاملی مهم در تحقق بصیرت برمی شمارد. (ص آیات 54 و 64)

از دیگر علل و عواملی كه در این مسئله مهم و اساسی است می توان به عبرت گیری از مسایل جهان و هستی اشاره كرد. تأكید خداوند برتوجه به آیات و نشانه های الهی از آن روست كه انسان با تحلیل آن ها می تواند نسبت ها را به درستی به دست آورد و در یك آزمون خطا و تصحیح، تجربیات بسیار مفیدی را در زمینه های مختلف كسب كند.

بسیاری از مردم در یك فرآیند، به بصیرت دست می یابند، زیرا بصیرت از اموری نیست كه ناگهان تحقق یابد، بلكه در یك فرآیند با علل و عوامل مختلف در انسان پدیدار می شود كه در این میان نمی توان نقش مهم نشانه ها و نشانه شناسی را نادیده گرفت. از این رو توجه به آیات و نشانه های الهی در هستی از هر نوع و جنسی در آیات 2 و 12 سوره ذاریات و نیز آیات 6 تا 8 سوره ق مورد تأكید قرار گرفته است.

انسان با تحلیل دقیق داشته های خودشان كه از آن به آیات انفسی یاد می شود و داده های بیرونی كه از آن به آیات آفاقی یاد شده است، می تواند امیدوار باشد كه به یك شناخت یقینی برسد.

هرچه تفكر و دقت در آیات انفسی و آفاقی و نشانه شناسی در انسان، قوی تر شود، دقت و تأمل و تحلیل وی نیز افزایش می یابد و یقین او از علم الیقین حصولی به عین الیقین شهودی و حق الیقین حضوری می رسد. به این معنا كه نهایت تفكر و اندیشه در آیات انفسی و آفاقی، درك حضوری و دانش وجودی است كه دیگر این دانش جزو ذات وی می باشد.

بر این اساس هر كسی باید در مسایل زندگی از امور اجتماعی و سیاسی خویش چنان دقت و توجه داشته باشد كه بتواند از راه نشانه ها، حقیقت را كشف و شهود كند و در ادامه با تقوای سیاسی در مسیر آن گام بردارد. كسانی كه از هیچ نشانه كوچك و جزیی نمی گذرند.

و آن را در یك پازل دسته بندی می كنند و در جای مناسب قرار می دهند، می توانند در نهایت، تبیین درستی از مسئله بیابند و واقعیت امور پوشیده را بر خود آشكار سازند. گاه یك فتنه می تواند این پازل هایی كه در سایه روشن های تردید قرارگرفته است آشكار سازد و تصویری روشن از حركات و اقدامات و رفتارهای شخص و یا گروه ارائه دهد.

بارها دیده شده است كه اهل نفاق و كفر و شرك در این فتنه ها خود را لو داده اند؛ زیرا گمان برده اند كه موفقیت را در دست دارند و چهره واقعی خویش را آشكار می كنند و یا این كه حركت و رفتاری را از خود بروز می دهند كه می تواند به عنوان متغیر ربطی میان تمامی پازل ها و قطعات پیشین، معنایی را القا و روشن سازد.

به سخن دیگر، فتنه ها فرصت های شناختی برای بسیاری از مردم نسبت به رهبران و

نظریه پردازان و تصمیم گیران اصلی است كه همواره با درایت و كیاست معاویه ای و عمر و عاصی

خواسته اند تا خود را مخفی و نهان كنند و اندیشه ها و افكار پلید خود را از انظار دور دارند. در این هنگام فتنه ها، همانند نوری در تاریكی، چهره واقعی خواص را نشان می دهد و بطلان همه یا برخی كارها و رفتارهایشان را برای توده های مردم آشكار می سازد.

بنابراین مهم ترین رفتاری كه از توده های مردم انتظار می رود آن است كه در فتنه ها به نشانه ها توجه كنند، و با بهره گیری از اصول اساسی اسلام و قرآن، حق را از باطل باز شناسند و خواص و رجال سیاسی كشور را براساس آن معیار به ارزیابی نشینند و در نهایت، راه خویش را از گمراهان و منافقان جدا سازند.

در داستان حضرت امیرمؤمنان(ع) در جنگ صفین و فتنه بزرگ آن برخی از اهل تردید نمی دانستند كه حق با علی یا معاویه است؛ زیرا یك نشانه چون شهادت عمار به دست گروه باغی و طغیانگر، برای توده های مردم آشكار كرد كه معاویه بر باطل است. هر چند كه در آن زمان بسیاری از لشكریان معاویه با توجیه عمر و عاص فریب خوردند، ولی زنگارهای بسیار و پرده های استواری از دغل و تزویر و دروغ با شهادت عمار به عنوان یك نشانه فرو ریخت و از میان برداشته شد و اهل حق توانستند راه خویش را دریابند.

در حقیقت هر نشانه ای در هر فتنه ای برای توده های مردم می تواند به عنوان نشانه ای از درستی و نادرستی كس یا گروه و یا حكومتی باشد.

به هر حال داشتن بصیرت نیازمند اسباب و ابزارهای مناسبی است كه قدرت تشخیص آدمی را نسبت به حق و باطل برانگیزد و به وی توانایی دهد تا پس از شناخت، نسبت به آن واكنش درست و مناسبی انجام دهد و همانند بلعم باعوراها و یا سامری ها عمل نكند و همراه فرعون و طاغوت در صف استكبار و كفر و باطل نایستد.

حضرت آیت الله خامنه ای نخستین بار در تیرماه سال 68 در دیدار و بیعت مدرسان، فضلا و طلاب حوزه علمیه مشهد بر لزوم برخورداری علما از بصیرت و علم به زمان اشاره كرده و بی بصیرتی علما را عامل بروز مشكلات بزرگ در طول تاریخ تشیع دانستند.

یك سال بعد (24 مرداد سال 69) ایشان در دیداری با اقشار مختلف مردم از بصیرت و كشف ترفندهای دشمن سخن گفته و تأكید كردند راه نجات كشورهای اسلامی از زورگویی، اشغال و سلطه گری استكبار جهانی بازگشت به اسلام ناب محمدی(ص) و بصیرت كامل نسبت به دشمن واقعی است.

آبان ماه همان سال در دیداری كه مسئولان و كارگزاران نظام با ایشان داشتند و حجت الاسلام مرحوم حاج احمد خمینی نیز در آن حضور داشت، رهبری انقلاب در سخنانی از عمق بصیرت در وجود امام یاد كرده و گفتند: «خیلی از چیزهایی كه ماها حتی گاهی با دقت نمی دیدیم، او آنها را در نگاه عادی مشاهده می كرد.»

ایشان در مراسم اختتامیه چهارمین مجمع بزرگ فرماندهان و مسئولان دفاتر نمایندگی ولی فقیه در سپاه كه در 27/6/70 برگزار شد هم از ضرورت بصیرت در دوران ممزوج شدن حق و باطل سخن گفته و یادآور شدند كه فقدان تحلیل سیاسی، نقطه ضعف اصلی مردم در دوران حكومت امام علی(ع) بوده است.

رهبر معظم انقلاب در آن سخنرانی با بیان این كه هنوز صفوف روشن است و خیلی از اصول و حقایق واضح و نمایان است، خطاب به مخاطبان متذكر شدند: «اما مطمئن نباشید كه همیشه این گونه خواهد بود. شما باید آگاه باشید. شما باید چشم بصیرت داشته باشید. شما باید بدانید بازویتان در اختیار خداست یا نه. این بصیرت می خواهد، این را دست كم نگیرید.»

در سال 71 نیز همچنان مخاطبان رهبری انقلاب در توجه به بصیرت فرماندهان بودند. به عبارت دیگر، ایشان پس از مخاطب قرار دادن كارگزاران نظام در سال 69، از سال 70 مخاطبان این پیام خود را فرماندهان و نظامیان در سطوح مختلف قرار دادند. این مخاطبان در سال 70، سپاهیان بودند، ولی در سال 71 بسیجیان مخاطب قرار گرفتند. ایشان سال 71 در 2 مقطع دیدار با فرماندهان گردان های عاشورای بسیج سراسر كشور (در 22 تیرماه این سال) بصیرت را مهم ترین امر در دفاع از دین خوانده و در دیدار با فرماندهان بسیج سراسر كشور (در 27 آبان ماه) با اشاره به بصیرت و آگاهی در پایه شكل گیری بسیج از لزوم بصیرت در شناخت برنامه های دشمن سخن گفته و بسیجیان را به افزایش روزافزون بصیرت خود تشویق كردند. ایشان در این سخنرانی از فرماندهان بسیج خواستند بصیر باشند و ترفندهای دشمن را شناسایی كنند و ببینند دشمن چطور می خواهد جمهوری اسلامی را در سطح جهان بد معرفی كند یا به شكل های غلط معرفی كند، البته كه موفق نمی شود.

رهبر معظم انقلاب همچنین در مراسم هفتمین سالگرد بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در خرداد ماه 75، به وجود حد اعلای بصیرت در امام حسین(ع) اشاره كرده و از دنباله روی امام خمینی از امام حسین(ع) در بصیرت و قدرت نفس سخن گفتند و تأكید كردند كه عظمت روحی و بصیرت حاكم بر وجود امام خمینی، عامل استقامت و ادامه مبارزه با رژیم ستمشاهی بوده است.

20 روز بعد در مراسم صبحگاه لشكر 27 محمد رسول الله(ص) در 23 خرداد سال 75، ایشان كسانی را كه از روی بصیرت كار نمی كنند در زمره عوام خوانده و افزودند: «بنابراین برای عوام نبودن باید هر كاری كه انجام می شود براساس بصیرت باشد.»

ایشان همچنین در دیداری كه نیروهای بسیجی و سپاهی در پادگان لشكر هفت ولی عصر با ایشان در 25 اسفند سال 75 داشتند، می گفتند: «كسی كه پرچم هدایت اسلامی را به دوش می كشد باید از بصیرت دینی و استقامت ایمانی برخوردار باشد.»

دیدار مسئولان دستگاه قضایی در كشور در سالروز تشكیل این قوه (7 تیرماه) در سال بعد هم فرصتی بود تا ایشان تأكید كنند: «اگر دستگاه قضایی از قوت بصیرت و قدرت قبض و بسط لازم برخوردار نباشد، حركت اساسی، مهم و عمده سازندگی در كشور كه یك پدیده باارزش است به نتایج سویی منتهی خواهد شد و در نتیجه آن، طبقه جدیدی از انسان های برخوردار از ثروت های بادآورده و دارای امكانات فراوان به وجود می آید كه به هیچ حدی از حدود شرع و قانون پایبند نخواهد بود.»

در سال 77 شاهد رویكرد جدیدی از سوی مقام معظم رهبری در تعیین مخاطبان برای تشریح ابعاد بصیرت و توجه به آن هستیم. ایشان در آن سال، دیدارهای متعددی با دانشجویان و جوانان داشتند كه طی آن بارها به این مسئله و اهمیت آن اشاره كردند.

از جمله آن كه در پیامی كه به مناسبت دومین كنگره جامعه اسلامی دانشجویان در 9/7/77 صادر كردند، آنها را به داشتن بصیرت لازم و دید نافذ برای شناخت دشمن و روش های كینه ورزانه اش برای خود و عموم دانشجویان توصیه و تأكید كردند كه فتنه گری ها و فتنه گرها را به خصوص در محیط دانشجویی شناسایی و خنثی كرده و اختلافات درون سازمانی و برون سازمانی را به حداقل برسانند.حضرت آیت الله خامنه ای سپس در دیداری كه گروه كثیری از دانشجویان و دانش آموزان به مناسبت سیزدهم آبان ماه در 12/8/77 با ایشان داشتند به تشریح ابعاد بصیرت امام علی پرداخته و از امكان تقلید از امام علی(ع) در دو صفت «بصیرت» و «صبر» سخن گفتند. ایشان در آن سخنرانی تمام مشكلات افراد و جوامع بشری را در فقدان بصیرت یا صبر ریشه یابی كرده و فرمودند: «امروز هم در دنیا كسانی كه در راس قدرت های سیاسی زورگو و مداخله گر، یا در راس كمپانی های اقتصادی، یا در رأس دستگاه های سرطان گونه تبلیغاتی و شبكه های عظیم سودجوی تبلیغات قرار گرفته اند، از طریق یكی از این دو خصوصیت بر ملت ها حكم می رانند و زورگویی می كنند. یا سعی می كنند ملت ها را در غفلت نگه دارند و بصیرت آنها را بگیرند اگر هم نتوانند به كلی از آنها بصیرت را سلب كنند، در یك مورد كه یك مسئله خاص برایشان مهم است، سعی می كنند بیداری ملت ها و بصیرت انسان ها را در آن جامعه سلب نمایند یا آنها را دچار بی صبری كنند.»

جلسه پرسش و پاسخ با جوانان در دومین روز از دهه فجر سال 77 (روز انقلاب اسلامی و جوانان) نیز بزنگاه دیگری بود تا رهبر انقلاب به آنها یادآور شوند كه «بصیرت نسل جوان، یكی از 3 ركن اساسی در تضمین آینده خودشان و كشور است، ایشان در آن دیدار به جوانان سفارش كردند كه اولا احساس مسئولیت كنند و واقعا خودشان را مسئول بدانند و بخواهند زندگی را با پای خودشان پیش ببرند. مثل پركاهی در امواج حوادث نباشند. ثانیا با ایمان حركت كنند چون ایمان نقش بسیار مهمی در پیشرفت در همه میدان ها و پیروزی بر همه موانع دارد. ثالثا بصیرت و آگاهی داشته باشند. چرا كه اگر جوانان این سه خصوصیت را در خودشان تامین كنند، می توانند در همه زمینه ها، موفقیت خودشان را تضمین كنند. رهبری انقلاب در دیدار با كارگزاران، مدیران و روحانیون كاروان ها و اعضای ستاد حج در بهمن ماه همان سال نیز تاكید كردند: «حج برای عبادت، معنویت و بصیرت مسلمانان و نیز ابلاغ پیام معنوی و سیاسی اسلام است.»

با گذشت دو سال از آن تاریخ، رهبرمعظم انقلاب، همچنان در دیدارهای جداگانه ای به تشریح ابعاد بصیرت پرداختند. نخست در دیدار جمع زیادی از اعضای انجمن های اسلامی دانشجویان در 8/12/80 كه مهمترین نیاز نسل جوان كشور را عمق بخشیدن به ایمان، بصیرت و معرفت خود دانسته و گفتند: «یكی از وظایف انجمن های اسلامی دانش آموزان حراست از این ثروت و عمق بخشیدن مستمر به آگاهی و بصیرت دانش آموزان درمورد مسائل كشور و جهان براساس دیدگاههای متكی بر معرفت اسلامی است.»

سال بعد برای دومین بار رهبری انقلاب در جمع معاونان و كاركنان قوه قضاییه در آستانه روز هفتم تیرماه81 تاكید كردند كه تامین حقوق ملت درگرو آن است كه قوه قضاییه بتواندكار خود را با قوت، شجاعت و بصیرت انجام دهد، چرا كه اگر دستگاه قضایی به دانش، بصیرت، پاكی و طهارت در عمده ترین اركان خود متكی باشد، همان مقصودی را كه به دنبال آن است، به میزان زیادی تامین خواهدشد.

ایشان درسال 82 در دیدار با قاریان ممتاز و حافظان قرآن به اهمیت بصیرت اشاره كرده و فضای قرآنی در جامعه را عامل بصیرت بخشیدن به جامعه خواندند.

رهبرمعظم انقلاب در دیدار اعضای مجمع عمومی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان دانشگاههای كشور در 25/1/84 بار دیگر به موضوع بصیرت و حركت جنبش دانشجویی براساس آن اشاره كرده و تاكید نمودند كه بصیرت، ابزار شناخت هدف و منحرف نشدن از راه است.

ایشان به دانشجویان تاكید كردند كه برای شناخت هدف و منحرف نشدن از راه، به بصیرت و هوشیاری و برای حركت خستگی ناپذیر و مداوم در راه تحقق هدف، به احساس مسئولیت نیاز دارید و باید با درك جایگاه ایران به عنوان پیشاهنگ مبارزه و پایداری درمقابل استكبار شیطانی، همواره برنامه ها و حركات دشمنان را تحت مراقبت داشته باشید.

معظم له همچنین در خطبه های نماز عید سعید فطر درسال 85 طی سخنانی به اهمیت انتخابات بابصیرت و استحكام مجلس خبرگان اشاره كردند.

رهبرمعظم انقلاب در آن سخنرانی فرمودند: «اهمیت انتخابات خبرگان دراین است كه با این انتخابات، مردم افراد خبره مورد اعتماد خودشان را انتخاب می كنند تا اینها آماده به كار باشند و برای لحظه حساس فقدان رهبری در كشور این مجموعه مورد اعتماد ملت باید با بصیرت كامل، رهبری را كه قادر به ادای تكالیف رهبری می دانند، انتخاب كنند و به مردم معرفی كنند.»

توصیه رهبری انقلاب در آن زمان به مردم این بود كه با شور تمام و با بصیرت كامل در انتخابات شركت كنند و افراد مورد اعتمادشان را به مجلس خبرگان بفرستند تا این مجلس همواره با همان استحكام و اقتداری كه قانون برای آن معین كرده است، بماند و آینده كشور تضمین شود. ایشان در مراسم سالگرد ارتحال بنیانگذار انقلاب درسال 86 نیز تاكید كردند ایستادگی از سر بصیرت، تنها راه دستیابی یك ملت به حقوق خود است.

سفر ایشان در دی ماه آن سال به یزد فرصت دوباره ای شد تا در اجتماع بزرگ مردم یزد و در راه بازگشت در دیدار اقشار مختلف مردم قم، بار دیگر بر اهمیت موضوع بصیرت تاكید شود. بویژه آن كه در آن دوران فضای سیاسی و اجتماعی كشور آبستن انتخابات مجلس هشتم شورای اسلامی نیز بود.

رهبری انقلاب در جمع مردم یزد در 12/10/86 از مردم خواستند با بصیرت از میان نامزدها نماینده ای اصلح از لحاظ ایمان، اخلاص، امانت داری، دینداری و آماده برای حضور در میدان های انقلاب را برگزینند تا مجلس كه مورد نیاز جامعه كنونی ماست تشكیل شود. همچنین ایشان در جمع مردم قم در 19 دی همان سال با بیان اینكه وقت صبر و بصر است، افزودند: «ملت ایران وقت انتخابات كه می رسد، احتیاج به بصیرت دارند تا نگاه كند و ببیند كه دشمن چه موضعی در قبال این حركت عظیم مردمی گرفته است. ملت باید حواس خود را جمع كند و تصمیم درست بگیرد.»

رهبری انقلاب در سال 87 هم پس از یك سخنرانی عمومی در باب بصیرت در نمازجمعه تهران بار دیگر در جمع تشكل های دانشجویی به این موضوع پرداختند. ایشان در خطبه های نمازجمعه تهران در 29/6/87 بصیرت را عامل واكنش مناسب مردم به تبلیغات هسته ای دشمن خوانده و فرمودند: «وقتی دشمن تبلیغات خود را درباره مسئله هسته ای تشدید كرد، مردم انصافا بهترین واكنش ها را نشان دادند كه این هوشیاری، استقامت و بصیرت قابل تجلیل است.»

مقام معظم رهبری سپس در آستانه روز 13 آبان در دیداری كه جمعی از دانش آموزان و دانشجویان و تشكل های مختلف دانشگاهی با ایشان داشتند، با تاكید بر این كه خودتان را از لحاظ علمی، ایمان و تقوا بسازید، خطاب به آنها گفتند: «بصیرت خودتان را زیاد كنید و آگاهی خودتان را نسبت به امروز دیروز و فردا افزایش بدهید. 12-10 سال دیگر، همه شما و نظائر شما، جوانان تحصیلكرده ای هستند كه وارد عرصه زندگی ملت ایران خواهندشد و مسئولیت هایی خواهند داشت. روسای جمهور آینده، وزرای آینده، مدیران و برجستگان گوناگون بخش های مختلف آینده، آن كسانی كه طراحند، برنامه ریزند، متفكرند، تئوریسین اداره كشور هستند از میان شماها پدید می آیند و از میان شماها برمی خیزند. این مدیران و برنامه ریزان هم باید عالم باشند و هم به معنی حقیقی كلمه باید متدین، پاكدامن و بصیر باشند.»

ایشان همچنین در دیدار هزاران نفر از دانشجویان دانشگاه علم و صنعت در 24/9/87، صبر و بصیرت در ملت را دو عامل اصلی پیروزی انقلاب خواندند.

ایشان درسال جاری نیز در سه مقطع به تبیین اهمیت بصیرت پرداختند. نخست در دیدار اعضای دفتر رهبری و سپاه حفاظت ولی امر در پنجم مردادماه، آنها را به داشتن بصیرت توصیه كرده و یادآورشدند: «بلاهایی كه برملت ها وارد می شود، در بسیاری از موارد براثر بی بصیرتی است. اگرچه از نخبگان انتظار می رود كمتر خطا كنند، اما گاهی خطاهایشان اگر ازنظر كمی، بیشتر نباشد، ازنظر كیفی بیشتر از خطاهای عامه مردم است و این از بی بصیرتی است.»

مقام معظم رهبری در آن دیدار هشدار دادند: «در عرصه سیاسی هم اگر بصیرت نباشد و دوست و دشمن را نشناسند، یك وقت آتش توپخانه تبلیغات و گفت و شنود و عمل به طرف قسمتی است كه آنجا دوستان مجتمعند نه دشمن. لذا بصیرت و تبیین لازم است. نقش نخبگان و خواص هم این است كه این بصیرت را نه فقط در خودشان، بلكه در دیگران هم به وجود آورند.»

ایشان سپس در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری در دوم مهرماه سال جاری بر اهمیت بصیرت برای تغییر رفتارها سخن گفته و از نقش نخبگان با بصیرت و روشنگر یاد كردند.

رهبری انقلاب در این سخنرانی با اشاره به حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم فرمودند: «آنچه انسان از نخبگان جامعه و جریانات و گروه های سیاسی انتظار دارد، این است كه با این حوادث و با این خطوط دشمن با بصیرت مواجه شوند. اگر بصیرت و عزم مقابله وجود داشت، خیلی از رفتارهای ما ممكن است تغییر پیدا كند. آن وقت وضعیت بهتر خواهد بود. بعضی از كارها از روی بی بصیرتی است.»

به گفته ایشان، گاهی سكوت كردن، كنار كشیدن و حرف نزدن، خودش كمك به فتنه است. در فتنه همه باید روشنگری كنند و همه باید بصیرت داشته باشند.

رهبری انقلاب در دیدار عمومی مردم چالوس و نوشهر در 15 مهرماه سال جاری نیز اظهار داشتند: «وقتی بصیرت باشد، غبارآلودگی فتنه نمی تواند ملت را گمراه كند و آنها را به اشتباه بیندازد. اگر بصیرت نباشد، انسان ولو با نیت خوب، گاهی در راه بد قدم می گذارد.»

نتیجه گیری

اگرچه برخورداری از بصیرت در تمام عرصه های زندگی الزامی است، اما در برخی عرصه ها ضروری تر به نظر می رسد. به همین دلیل است كه رهبر معظم انقلاب از لزوم بصیرت در شناخت دشمن و ترفندهایش سخن گفته و یادآور شده اند كه در دوران ممزوج شدن حق و باطل باید مراقب بود كه حق و باطل مشتبه نشوند و انجام هر حركت عمومی در وضعیت كنونی جهان براساس بصیرت باشد.

از نگاه ایشان حركت در جهان پیچیده امروز تنها با بصیرت امكان پذیر است، چراكه ملت ها تنها با بصیرت می توانند به حقوق خود دست یابند. شناخت موانع راه، شناخت راه های جلوگیری از موانع و شناخت راه برای برداشتن موانع نیز تنها با بصیرت میسر خواهد بود. به همین دلیل است كه رهبری انقلاب به بصیرت یافتن در هدف و وسیله به منظور تغییر رفتارها تأكید دارند.

انتخابات، روشن كردن مرزهای خودی از دشمن و دفاع از دین، بزنگاه هایی هستند كه از منظر رهبری بیش از هر زمان دیگری نیاز به بصیرت دارند؛ البته ایشان انتخاب رهبر از سوی مجلس خبرگان رهبری، احقاق حقوق مردم در دستگاه قضایی و مناسك حج را نیز از این دست بزنگاه ها می دانند.

آنچنان كه پیروزی انقلاب اسلامی ایران از جمله ثمرات حاصل از بصیرت بوده، انتخاب نامزدهای اصلح از سوی مردم در هر انتخاباتی اعم از ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان و... نیز تداوم بخش این راه بوده است. به همین دلیل است كه همواره رهبری انقلاب، مردم را به برخورداری از بصیرت در این انتخاب ها توصیه می كنند. ایشان فرمودند: «ملت ایران وقت انتخابات كه می رسد، احتیاج به بصیرت دارد. نگاه كند ببیند دشمن چه موضعی در قبال این حركت عظیم مردمی گرفته است. مردم باید حواس خود را جمع كنند تا درست تصمیم بگیرند.»

واكنش مناسب مردم به تبلیغات هسته ای و شكست دادن دشمن در تضعیف قوا و رابطه ملت با مسئولان نیز از دیگر ثمرات حاصل از بصیرت است كه رهبر معظم انقلاب در طول سخنرانی هایشان بارها بر آن تأكید كرده اند.

بنابراین اگر امروز سخنان رهبری را فهمیدیم و عمل كردیم و قدر ولایت را دانستیم، آنوقت می توان گفت كه بصیرت پیدا كرده ایم.

¤ منابع در تحریریه روزنامه کیهان موجود است.